Ο Ενωτικός αγώνας και τα εγχειρίδια Ιστορίας Γυμνασίου-Λυκείου

«Σκοπός του σχολικού μαθήματος της Ιστορίας είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και η διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης στους μαθητές, επομένως επιβάλλεται το κεφάλαιο του ενωτικού αγώνα των Επτανησίων με το ριζοσπαστικό κίνημα να πάρει την πρέπουσα θέση στην ύλη του ιστορικού εγχειριδίου του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου…»

 Στα εγχειρίδια της νεότερης ελληνικής ιστορίας, κατά κανόνα η Ένωση των Ιονίων με την Ελλάδα περνά στα «ψιλά» και με την επισήμανση ότι η τοποθέτηση του Γεώργιου Α΄ ως βασιλιά της Ελλάδας ακολουθείται 

 από την «παραχώρηση» των νησιών, σχεδόν σαν … δώρο. Ελάχιστες ως ανύπαρκτες είναι οι αναφορές στους αγώνες των Ριζοσπαστών και στις διώξεις που υπέστησαν οι αγωνιστές για την Ένωση.
Με κύρια εξαίρεση απομνημονεύματα πρωταγωνιστών της εποχής, το ενδιαφέρον για το ενωτικό κίνημα στα Εφτάνησα αναζωπυρώνεται με τον εορτασμό των 100 χρόνων από την Ένωση και στα επόμενα χρόνια πολλές μελέτες βλέπουν το φως της δηοσιότητας.
Ανάμεσα στις πιο πρόσφατες μελέτες για το Ριζοσπαστισμό ξεχωρίζουν:

 

• Του Γιώργου Αλισανδράτου, Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός - Σχέδιο για δοκίμιο πολιτικής ιστορίας (κυκλοφόρησε μετά θάνατον από την Εταιρεία Κεφαλληνιακων Μελετών) και η οποία πραγματεύεται την κατάσταση στα Νησιά από την έναρξη της Αγγλοκρατίας, την εμφάνιση, ανάπτυξη και στρέβλωση του Ριζοσπαστισμού, την Ένωση και τη μετέπειτα μοίρα του. 

•  Και του Σπύρου Λουκάτου, Η Επτανησιακή Πολιτική Σχολή των Ριζοσπαστών, η οποία εκδόθηκε από το Σύνδεσμο Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης, Αργοστόλι, 2009 με γενική επιμέλεια του Πέτρου Πετράτου.

Το 2004 πραγματοποιείται στην Αθήνα επιστημονικό συνέδριο με θέμα την Ένωση. Από τις εισηγήσεις οι οποίες παρουσιάστηκαν ειδική αναφορά κάνουμε σήμερα στην εργασία του κεφαλονίτη φιλόλογου-ιστορικού Πέτρου Πετράτου με θέμα την παρουσίαση του ενωτικού κινήματος στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας, επιμένοντας στα εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Στον Μεσοπόλεμο και για … μισό αιώνα

Μέχρι το Μεσοπόλεμο, η παραχώρηση των Ιονίων Νήσων στα εγχειρίδια του τετρατάξιου γυμνασίου καλύπτεται μέσα σε 3-4 γραμμές. Μόνο το 1923 στο εγχειρίδιο των Χ. Θεοδωρίδου- Α. Λαζάρου αφιερώνεται μια σελίδα και κάτι και χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο όρος «Αγγλική Προστασία», με διευκρινίσεις μάλιστα για την αγγλική διπλωματία.
Μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929 και για δεκαετίες οι παραπάνω συγγραφείς μονοπωλούν την ιστορική γνώση των ελλήνων μαθητών της ΣΤ΄ Γυμνασίου (και της Γ Λυκείου αργότερα) για την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο με το μακροβιότερο εγχειρίδιο ιστορίας της νεοελληνικής εκπαίδευσης. Δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον ενωτικό αγώνα αλλά τα σχετικά αναφέρονται στα περί της βασιλείας του Γεωργίου, ο οποίος: «το πρώτον δώρον το οποίον εκόμισεν …. εις την Ελλάδα, ήσαν αι Ιόνιοι Νήσοι». Σημειώνει ότι η Αγγλία «μετά διοίκησιν πεντήκοντα ετών είχε πεισθεί ότι ήτο προτιμότερον ν΄ αποχωρισθή τας κτήσεις εκείνας», χωρίς εξηγήσεις. Μόνο στην τελευταία έκδοση αυτού του εγχειριδίου (1971-1981) οι μαθητές μέσα σε δύο μόνο γραμμές διαβάζουν για «σκληρό αγώνα των Επτανησίων πατριωτών» ο οποίος αναγκάζει την Αγγλία να παραχωρήσει τα νησιά. Όμως, ακόμα και στους χρονολογικούς πίνακες των κυριοτέρων γεγονότων απουσιάζει η Ένωση. Οι ενωτικοί αγώνες των Ριζοσπαστών παραλείπονται, ενώ προβάλλεται σε βαθμό υπερβολής ο ενωτικός λευκαδίτης ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης.

Δεκαετία 1960

Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 εγκρίνεται για την Γ΄ Γυμνασίου (το ενιαίο εξατάξιο γυμνάσιο χωρίζεται )το βιβλίο ιστορίας των Φ.Κ. Βώρου και Γερ. Βανδώρου όπου μεταξύ άλλων υπογραμμίζεται ότι με τη χειρονομία της παραχώρησης η Αγγλία κατάφερε να ενισχύσει το κύρος της μεταξύ των Ελλήνων και να απεμπλακεί από τις συνεχείς εξεγέρσεις και ταραχές των Επτανησίων. Ούτε εδώ όμως γίνεται αναφορά στο Ριζοσπαστικό κίνημα.

Δικτατορία 1967

Στα χρόνια της Χούντας κυριαρχεί το εγχειρίδιο των Α. Ματαράση-Σ. Παπασταματίου οι οποίοι σωστά γράφουν ότι η Αγγλία «ηναγκάσθη να παραχωρήση» τα νησιά στην Ελλάδα υπό την πίεση του επτανησιακού κινήματος, χωρίς όμως να αναφέρουν το ριζοσπαστικό προσανατολισμό του. Το κίνημα αυτό δημιουργείται εξαιτίας του ανελεύθερου αγγλικού καθεστώτος στα νησιά και εκδηλώνεται με «διαμαρτυρίας και εξεγέρσεις» κύρια στην Κεφαλονιά η οποία και γνώρισε σκληρότατα αντίποινα. Σοβαρή σύγχυση δημιουργείται καθώς οι συγγραφείς κατονομάζουν τον Διονύσιο Σολωμό σαν ένα από τους επικεφαλής του Επτανησιακού κινήματος.

Μεταπολίτευση

Μετά το 1974 και μέχρι το 1983 χρησιμοποιείται το βιβλίο της Γ. Κουλικούρδη το οποίο αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο στην Ένωση. Η ίδια χρησιμοποιεί τον όρο «Προστασία» επεξηγώντας τον και κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην ιστορία των Εφτανήσων αρχίζοντας από το 1797.
Ακολουθεί το βιβλίο του Βασίλη Κρεμμυδά όπου λόγω αναδιάταξης του γνωστικού υλικού η Ένωση αναφέρεται μόνο ευκαιριακά αλλά συσχετίζεται η ενέργεια της παραχώρησης με τα γενικότερα σχέδια της Αγγλίας για την αύξηση της πολιτικής της επιρροής στη νοτιοανατολική Ευρώπη και θεωρεί την Ένωση σαν το «σημαντικότερο εθνικό γεγονός μετά την επανάσταση του 1821».
Και η Κουλικούρδη και ο Κρεμμυδάς τονίζουν το «νέο πνεύμα» και το «φιλελεύθερο κλίμα» που επικρατούν στο ελληνικό κοινοβούλιο με την παρουσία των επτανησίων βουλευτών και μάλιστα κατά τη διαδικασία ψήφισης του Συντάγματος του 1864.
Στα 1990 έχουμε το βιβλίο του Βασίλη Σφυρόερα όπου και πάλι γίνεται αναφορά στην «Προστασία» και στον ενωτικό αγώνα αλλά όχι στους Ριζοσπάστες.

Τέλη 20ου αιώνα

Μόλις στα 1982 το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου των Θεοδωρίδου-Λαζάρου αντικαθίσταται οριστικά από αυτό των Β. Σκουλάτου-Ν. Δημακόπουλου-Σ. Κόνδη όπου η Ένωση εξετάζεται με σφαιρικό τρόπο και επισημαίνεται: «Η Αγγλία, επειδή θέλησε να ανακτήσει το χαμένο κύρος της μεταξύ των Ελλήνων, επειδή τροποποιούνταν οι γεωστρατηγικοί της προσανατολισμοί και επειδή βρισκόταν σε συνεχή αντιπαράθεση με τους εξεγειρόμενους Επτανήσιους, προχώρησε στην παραχώρηση των νησιών.»
Και ενώ η Αγγλία, εξασφαλίζοντας τα συμφέροντά της, «προικοδοτούσε» τον Γεώργιο με τα Ιόνια νησιά, τα τελευταία αναλάμβαναν το βάρος μιας άλλης «προικοδότησης», όπως ορθά επισημαίνεται, καθώς ο νέος βασιλιάς εξασφάλιζε ετήσια χορηγία και από τους Επτανήσιους.
Και πάλι όμως οι συγγραφείς δεν προσδιορίζουν το ριζοσπαστικό κίνημα στο πραγματικό του πλαίσιο. Περιορίζουν τη δράση του κόμματος των Ριζοσπαστών στην Ιόνια Βουλή και αποσιωπούν τις πολύμορφες εξωκοινοβουλευτικές τους δραστηριότητες. Υποβαθμίζουν τη στρατηγική και την τακτική του ενωτικού αγώνα παρουσιάζοντάς τον ως «διαρκείς προστριβές», ενώ παραποιούν την ιστορική αλήθεια θεωρώντας όλους τους Επτανήσιους πληρεξούσιους ως «εκφραστές του Ριζοσπαστισμού.»

Η ιστορική αλήθεια

Κλείνοντας την εισήγησή του για τις αναφορές στα σχολικά εγχειρίδια του ενωτικού κινήματος στα Επτάνησα επισημαίνει ο Πέτρος Πετράτος:
«… Τα τελευταία, μόνο δεκαπέντε-είκοσι χρόνια ο Έλληνας μαθητής άκουσε για ανελεύθερο αγγλικό καθεστώς στα Επτάνησα, έμαθε, αλλά και σε πολύ γενικές γραμμές, για μια Ένωση που, όπως έγινε, σχετιζόταν με τους διπλωματικούς χειρισμούς της Αγγλίας.
Η κατασκευή ωστόσο, των στερεοτύπων του “δώρου” και της “προικοδότησης” προέβαλλε έμμεσα αλλά εναργέστατα μια θετική αξιολόγηση για το νέο βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιο και την Αγγλία. Επίσης, η αποσιώπηση του ενωτικού αγώνα ή η υποβάθμισή του και η μηδενική σχεδόν παρουσίαση του Ριζοσπαστισμού όχι μόνο περιόριζαν το γνωστικό ιστορικό ορίζοντα των μαθητών, αλλά συνιστούσαν – και αυτό είναι το επικίνδυνο – αξιολογική κρίση σε βάρος της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου της επτανησιακής ιστορίας. Με άλλα λόγια, μια συνωμοσία σιωπής για έναν περίπου αιώνα “πλάκωνε” τα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας».

 

 

Γιώργος Ζούμπος

 

http://www.corfuhistory.eu